Alles wat je wilt weten over… de Brandnetel

Hij is prikkelbaar, groeit snel en ongecontroleerd… Stelt zich defensief op en is vaak onbegrepen. Ik heb het natuurlijk over…tromgeroffel… de brandnetel! (Eerlijk, wie dacht er nu aan pubers haha?). 

De grote brandnetel – ook wel bekend onder zijn elegante Latijnse naam Urtica dioica – heeft de afgelopen eeuwen flink aan populariteit verloren. Je kunt het je misschien niet voorstellen, maar dit tegenwoordig ongeliefde “onkruid”, was door de geschiedenis heen immens populair vanwege zijn veelzijdigheid. 

Goed nieuws voor al mijn mede-brandnetel liefhebbers: hij is bezig met een comeback. Zowel in de culinaire wereld als in de gezondheids- en schoonheidsindustrie duikt hij steeds vaker op als een waardevolle grondstof.

In deze blog leer je alles wat je wilt weten over de brandnetel. Én hoe je er een simpele tisane (thee) van kunt maken.

Prikkende jeugdherinneringen

Kun jij iemand bedenken die nog nooit geprikt is door een brandnetel? Ik niet. We hebben allemaal wel een verhaal bij deze plant, en het is zelden positief. 

Ik neem je kort mee terug in de tijd, toen de brandnetel en ik elkaar nét wat te up-close-and-personal leerden kennen. Het was een warme zomerdag, begin jaren ’90. Een perfecte dag om verkoeling te zoeken in de bossen. Lopen vond ik saai, dus mocht ik mijn fietsje mee. Lekker hard en onbevreesd croste ik over de bospaden: tomboy-style. Je ziet het al aankomen: ik zag de bocht te laat, slipte en belandde head first in een bodembedekkende groep brandnetels. Geloof me, “badderen” in een bosje stekels is niet voor watjes. Het heeft nog dagen gejeukt.

En dus eindigde iedere jonge brandnetel, die zijn blaadjes hoopvol boven de grond in mijn tuin dúrfde uit te steken, tot voor kort in de groen-container. Waarom dit een enorm gemiste kans is, zal ik je vertellen.

Geneeskrachtige geschiedenis van de Brandnetel

Laat ik beginnen met een kleine geschiedenisles voor de liefhebber. Brandnetels zijn inheems in Europa, Azië, Noord-Amerika en Noord-Afrika. De oorsprong ligt waarschijnlijk in Europa, vanwaar kolonisten hem naar nieuwe gebieden brachten door handel en migratie. Je kunt stellen dat ze well-traveled zijn; echte “wereldburgers”. Door de eeuwen heen was het een erg geliefde plant om verschillende redenen, waaronder zijn werking voor de gezondheid.

Over de geneeskrachtige werking van de brandnetel wordt al duizenden jaren gedocumenteerd. Bere-fascinerend vind ik dat… Allemaal die ‘verborgen’ informatie die opgeslagen ligt in de natuur, die we grotendeels kwijtgeraakt zijn of vervangen hebben door chemische “instant-effect” pillen. Heel waardevol natuurlijk met momenten, maar het voelt ook onvolledig ofzo. Vooral als je weet wat voor belangrijke plek planten voor de gezondheid innamen in de geschiedenis.

Brandnetels in de oudheid: Grieken en Romeinen

In de Griekse en Romeinse tijd werd de brandnetel al gewaardeerd om zijn gezondheidsvoordelen. Hippocrates – vaak beschouwd als de vader van de geneeskunde – en Dioscorides – een bekende Griekse arts en botanicus – beschreven beide de medicinale toepassingen van de plant. Dioscorides beschreef in zijn werk “De Materia Medica” (ca. 50-70 na Chr.) het gebruik van brandnetels voor de behandeling van tal van aandoeningen, waaronder bloedingen, infecties en zwellingen. 

Romeinse soldaten die naar noordelijke gebieden werden gestuurd, streken zichzelf in met de bladeren en stengels van de plant om hun bloedsomloop te stimuleren. Dit zorgde ervoor dat ze het niet zo koud kregen in het strenge winterweer(Upton, 2013). Persoonlijk lijkt me dat niet heel relax. Maar goed, whatever does the trick right? 😉

Brandnetels in de Middeleeuwen: monniken en kruidenvrouwen

Tijdens de middeleeuwen werd de kennis van medicinale kruiden, inclusief brandnetels, verder verspreid door monniken en kruidenvrouwen. De beroemde benedictijnse abdis Hildegard von Bingen (1098-1179 na Chr.) schreef over zijn geneeskrachtige eigenschappen in haar werken. Ze geloofde dat brandnetels nuttig waren voor de behandeling van verschillende kwalen, waaronder het behandelen van infecties en het zuiveren van het bloed.

Van geneeskrachtig kruid tot duurzame stof: brandnetels hebben een rijke geschiedenis en een veelbelovende toekomst.

Brandnetel als duurzame grondstof: van textiel tot kleding

Niet alleen de geneeskrachtige toepassing maakte de grote brandnetel populair. Ook op praktisch gebied was hij zeer geliefd.

Archeologische bewijzen suggereren dat brandnetels al duizenden jaren door mensen worden gebruikt. Sommigen gaan zelfs terug tot aan de prehistorie. In Denemarken zijn textielresten gevonden die dateren uit de Bronstijd (uit ongeveer 940-750 v. Chr.) (Bergfjord et al., 2012). Deze textielresten waren gemaakt van brandnetelvezels (ja echt), wat aangeeft dat hij gebruikt werd voor het maken van stoffen en vermoedelijk zelfs kleding. Pure toewijding als je het mij vraagt, want het maken van dat textiel moet flink geprikt hebben…

Je kunt de overblijfselen van deze 2800-jaar oude nettle cloth – bekend als het Lusehøj Textiel – bewonderen in het Nationaal Museum van Denemarken. Goede reden om een stedentrip naar Kopenhagen te maken, you’re welcome. 😉

Een prikkelende trui?

Mij klonk het in eerste instantie wat vreemd in de oren, kleding van brandnetel… Prikt dat dan niet (het wollen truien-effect keer 10)? De voordelen van de plant als grondstof komen hier blijkbaar enorm tot zijn recht. Hij is namelijk heel duurzaam. Het maken van textiel kost veel minder energie en er is veel minder water voor nodig dan bij katoen. Brandnetels groeien als onkruid en hebben daardoor geen pesticiden of kunstmest nodig. Daarnaast zijn de vezels heel erg sterk, wat fijn is om de slijtage te vertragen. Na verwerking tot textiel zijn de vezels ook erg zacht en comfortabel. 

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd brandneteltextiel bijvoorbeeld gebruikt om uniformen voor soldaten te maken vanwege het tekort aan katoen. Tegenwoordig experimenteren duurzame designers opnieuw met brandnetelvezels als een milieuvriendelijk alternatief voor traditionele textielmaterialen. Leuk! Laat het me zeker weten in de reacties als jij een leuke start-up weet die hiermee experimenteert. 

Waarom we de waarde van brandnetels verloren hebben

Met de opkomst van de landbouwrevolutie (18e en 19e eeuw) en de grootschalige landbouw begon men meer waarde te hechten aan gewassen die economisch winstgevend waren. Planten die als minder nuttig of lastig werden beschouwd, zoals brandnetels, begonnen meer te worden gezien als ongewenst onkruid.

Ook de verstedelijking speelde een belangrijke rol. Naarmate steden groeiden en mensen minder afhankelijk werden van wilde planten voor voedsel en medicinale doeleinden, verloren brandnetels hun status als nuttige plant en waren ze vooral heel lastig door hun ongecontroleerde groei.

Gezondheidsvoordelen van de Brandnetel

Super jammer, want hij heeft zijn veelzijdigheid niet verloren. Tegenwoordig doe ik een klein vreugdedansje als een jonge brandnetel mijn tuin komt verrijken. I’m not joking!

Hij is bijzonder rijk aan vitamines en mineralen

Door deze rijke voedingswaarde kunnen brandnetels bijdragen aan een betere algehele gezondheid, inclusief het versterken van het immuunsysteem, het verbeteren van de bloedcirculatie, en het bevorderen van de botgezondheid. Ze zijn bijzonder rijk aan vitamines (zoals A, C, K, en B-vitamines), mineralen (waaronder ijzer, calcium, magnesium en kalium), en andere gezondheidsbevorderende verbindingen (Raman, 2022). Ik verwerk ze bijvoorbeeld in een soep of thee. Een echte booster voor je gezondheid.

Brandnetels zijn een verborgen superfood – ze zitten boordevol vitamines en mineralen die je welzijn een natuurlijke boost geven.

Hij heeft ontstekingsremmende eigenschappen

Klinisch onderzoek heeft aangetoond dat brandnetels ontstekingsremmende eigenschappen hebben (Riehemann et al., 1999). De bladeren en wortels bevatten antioxidante verbindingen zoals flavonoïden, polyfenolen en carotenoïden, die helpen bij het bestrijden van vrije radicalen en het verminderen van ontstekingen. Dit maakt de plant een waardevolle toevoeging aan een dieet voor mensen die lijden aan ontstekingsgerelateerde aandoeningen zoals artritis, de Ziekte van Crohn of colitis ulcerosa (Nematgorgani et al., 2017). Hij heeft veel mensen met hooikoorts ook vaak een positief effect (Roschek, 2009). Zijn geneeskrachtige eigenschappen zijn uitgebreid bestudeerd.

Alle delen van de plant kunnen hiervoor gebruikt worden (bladeren, stengels, wortels en zaden).

Hij stimuleert de natuurlijke ontgifting

Brandnetels staan bekend om hun diuretische eigenschappen, wat betekent dat ze kunnen helpen bij het afvoeren van overtollig vocht en gifstoffen uit het lichaam (Raman, 2022). Dit ondersteunt de nier- en leverfunctie. Je kunt hem bijvoorbeeld verwerken in je detox-smoothie.

De combinatie van vitamines, mineralen en antioxidanten kan het immuunsysteem versterken en het lichaam helpen infecties en ziekten te bestrijden. Een echte krachtpatser dus!

Brandnetels in de keuken

Een van de meest bekende toepassingen van brandnetels is in de keuken. Brandnetelsoep is een klassieker. Maar je kunt ze ook gebruiken in salades, pesto, verpoederen voor in je smoothie of er tisane (thee) van zetten.

De toepassingen van de brandnetel in de keuken reiken zo ver als je eigen creativiteit.

Hoe maak je Brandnetelthee?

Zelf maak ik brandnetelthee het liefst met verse, jonge brandneteltoppen. Daar zitten de meeste vitamines en mineralen in. De beste tijd om te plukken is meestal van maart tot mei, afhankelijk van het klimaat en de locatie. Een theetje maken is echt easy-peasy:

• Verse brandneteltoppen (ongeveer 1-2 kopjes, afhankelijk van je smaak)
• Heet water (niet kokend, ongeveer 85-90°C)
• Optioneel: honing, citroen of andere smaakmakers

1. Pluk jonge brandneteltoppen. Brandnetels bevatten de hoogste concentraties aan vitamines en mineralen als ze jong zijn én voordat ze beginnen te bloeien. Zodra de plant begint te bloeien, neemt de concentratie van sommige voedingsstoffen af, en de vezels worden harder en minder smakelijk.
2. Kneus de bladeren of snij ze in stukjes. Op die manier komen de goede inhoudsstoffen vrij.
3. Doe de verse toppen in een theepot. Giet hier heet (niet kokend) water over. Kokend water kan de delicate smaken en voedingsstoffen beschadigen. Je kunt kraanwater gebruiken, maar zelf gebruik ik het liefst gefilterd water of bronwater.
4. Laten Trekken: Laat de thee ongeveer 5-10 minuten trekken, afhankelijk van hoe sterk je de smaak wilt hebben.
5. Serveren: Zeef de brandnetels eruit en giet de thee in een kop. Voeg eventueel honing, citroen of andere smaakmakers toe naar wens.

Brandnetels plukken: tips en trucs

Het plukken van brandnetels kan trouwens prima. Het vereist wat handigheid (of een paar handschoenen), omdat de bladeren en stengels kleine brandharen hebben die de bekende prik veroorzaken. De brandharen groeien allemaal één kant op, omhoog. Dat betekent dat als je hem vastpakt in een opwaartse beweging, hij je niet (snel) zal prikken. 

De brandharen bevatten histamine, mierenzuur, serotonine en andere stoffen die bij contact een branderig gevoel veroorzaken. Gelukkig verdwijnen deze prikkels wanneer je de bladeren blancheert of droogt. Je hoeft dus niet bang te zijn dat je na verwerking een mond vol blaren hebt. 

Kies bij het plukken een plekje waarvan je zeker weet dat er geen chemische rotzooi op of in de plant is beland. Dus niet langs de snelweg, aan de rand van akkers of waar honden graag plassen 😉

Het belang van Brandnetels voor het ecosysteem

Het is ook interessant om te vermelden dat deze plant ecologisch gezien een belangrijke rol speelt. 

• Habitat en voedselbron: Brandnetels zijn een cruciale voedselplant voor de rupsen van bepaalde vlindersoorten. Vlinders zoals de kleine vos en de dagpauwoog leggen hun eitjes er op, zodat de rupsen – zodra ze uitkomen- direct kunnen beginnen met eten van de bladeren. Dat is geen toeval. De brandnetel bevat namelijk ontzettend veel eiwitten. De perfecte bouwstof voor de snelle groei die rupsen (en andere insecten in hun jeugdstadium) doormaken (Olofsen, 2023).
  
• Bevordering van biodiversiteit: Door te dienen als voedselbron en habitat voor verschillende insecten, dragen ze bij aan de biodiversiteit in een ecosysteem. Ze ondersteunen niet alleen vlinders, maar ook andere insecten en dieren die afhankelijk zijn van deze planten.
  
• Ecologische voordelen: Naast het ondersteunen van insectenpopulaties, helpen brandnetels bij het behoud van gezonde ecosystemen. Ze kunnen ook de bodemkwaliteit verbeteren door het toevoegen van organisch materiaal en het stabiliseren van de bodem. Ze groeien vaak in stikstofrijke grond en helpen overtollige voedingsstoffen uit de bodem op te nemen. Dit maakt ze nuttig voor het verbeteren van de vruchtbaarheid van de bodem en het ondersteunen van andere planten die naast hen groeien.

Vergeet het ‘onkruid’-label – brandnetels zijn een krachtpatser voor je gezondheid en het milieu.

Conclusie: geef Brandnetels een kans

Geef het maar toe. Je bent best een beetje enthousiast geworden over deze krachtpatser. Helemaal terecht, want het is een ontzettend veelzijdige plant. In het hokje “onkruid” geduwd omdat hij tegenwoordig niet meer goed begrepen en toegepast wordt. 

De brandnetel wordt in talloze mythes, legendes en folklore uitgelicht als een beschermende plant. En ik begrijp ook echt waarom. Het is een fantastisch voorbeeld van hoeveel kracht planten hebben.

Dus, de volgende keer dat je een grote brandnetel tegenkomt, denk dan eens aan zijn rijke geschiedenis, de geneeskrachtige eigenschappen, en de vele toepassingen die hij heeft. Misschien inspireert het je zelfs om ze een plek in je eigen tuin te geven, niet als onkruid, maar als een waardevolle toevoeging.

Wat zijn jouw positieve ervaringen met de brandnetel?
Deel je tips en ervaringen in de reacties!

---

Voordat ik afsluit, wil ik een aantal fantastische bronnen in de schijnwerper zetten. Zonder hen had ik niet zoveel interessante feitjes en weetjes over de brandnetel kunnen delen. Klik hier!

• Bergfjord, C., Mannering, U., Frei, K., Gleba, M., Scharff, A., Skals, I., Heinemeier, J., Nosch, M. & Holst, B. (2012). Nettle as a distinct Bronze Age textile plant. Scientific Reports, vol. 2, article number 664
  
• Nematgorgani, S., Agah, S., Shidfar, F., Gohari, M. & Faghihi, A. (2017). Effects of Urtica dioica leaf extract on inflammation, oxidative stress, ESR, blood cell count and quality of life in patients with inflammatory bowel disease. Journal of Herbal Medicine, vol. 9, pp. 32-41
  
• Raman, R. (2022). 6 Evidence-Based Benefits of Stinging Nettle. www.healthline.com/nutrition/stinging-nettlehline.com
  
• Riehemann, K., Behnke, B. & Schulze-Osthoff, K. (1999). Plant extracts from stinging nettle (Urtica dioica), an antirheumatic remedy, inhibit the proinflammatory transcription factor NF-kB. FEBS Letters, vol. 442, pp. 89-94
  
• Roschek, B., Fink, R., McMichael, M & Alberte R. (2009). Nettle extract (Urtica dioica) affects key receptors and enzymes associated with allergic rhinitis. Phytotherapy Research, vol. 23, issue 7, pp. 920-926
  
• Olofsen, F. (2023). De brandnetel; Ode aan een ongeliefde plant. Christofoor
  
• Upton, R. (2013). Stinging nettles leaf (Urtica dioica L.): Extraordinary vegetable medicine. Journal of Herbal Medicine, vol. 3, pp. 9-38